‘Soms grijpt een kunstwerk je bij de kladden en laat het je niet meer los. Op andere momenten loop je verveeld door een museum of kom je maar niet door een roman heen.’

‘Vanuit de filosofie zijn op deze vraag verschillende antwoorden gegeven. Kunnen deze antwoorden de ervaring van kunst verrijken en verdiepen? Of doet nadenken over kunst vooral afbreuk aan de intuïtieve ervaring?’

‘Martin Heidegger geeft een mystiek en ingewikkeld antwoord op de vraag wat er gebeurt als je in aanraking komt met kunst.’

‘Volgens de Duitse filosoof voel je je aangesproken door een kunstwerk omdat deze het Zijn kan tonen. Heidegger filosofie is te typeren als éen grote zoektocht naar dit Zijn. Volgens hem is er namelijk sprake van ‘Zijnsvergetelheid’ in de filosofiegeschiedenis: men is domweg vergeten de vraag naar het Zijn te stellen.’

‘Plotseling staat alles op z’n kop en zie je de wereld anders, scherper. Ook kunst een dergelijke ervaring teweegbrengen. ‘Kunst creëert te midden van het zijnde een open plek, een openheid waarin alles anders is dan normaal’. Tijdens het ervaren van een kunstwerk kan de wereld zich op een nieuwe manier tonen. Iets wat je nog niet kent komt dichtbij en iets wat heel normaal lijkt verbaast je. Hierdoor kan het Zijn zich openbaren.’

‘Kunst is in staat een beleving van de wereld op te roepen die aan het denken voorafgaat.’

‘De wereld die ertoe doet is de wereld zoals die wordt beleefd door mensen. Kunst laat dat zien. Je zou kunnen zeggen dat kunst je laat meekijken hoe mensen de wereld ervaren. Of in de woorden van de Franse schrijver Marcel Proust: 'Alleen in kunst kunnen we uitstijgen boven onszelf en weten wat een ander ziet.’

‘Bij deze mystieke visie hoort een praktisch advies voor het omgaan met kunst. Volgens Heidegger is het van belang dat in de ontmoeting met een kunstwerk ‘de waarheid geschiedt’. Dit betekent dat je de wereld plotsplak met nieuwe ogen leert zien. Maar deze ervaring kun je nooit afdwingen. Je moet openstaan voor wat je overkomst tijdens het beluisteren van muziek, het lezen van een boek of het wandelen door een museum.’

‘Laat de bordjes in het museum voor wat ze zijn en zoek niet eerst een recensie op van een Neftlix-serie voor je gaat kijken. Dan wordt het kunstwerk namelijk te veel een voorwerp. De essentie van kunst is dat het plaatsvindt op het moment dat jij het ervaart. Kunst is een gebeurtenis. Heidegger raadt af om kunstwerken te behandelen als iets wat ‘een of andere toestand in je teweeg zou moeten brengen’. Hoe minder je verwacht, hoe groter de kans dat kunst het vertrouwde vreemd maakt en het vreemde vertrouwd.’

‘Tijdens het ervaren van kunst ben je niet geïsoleerd in je eigen binnenwereld, maar word je onderdeel van een waarheid die groter is dan jijzelf.’

‘Naast Heidegger mystieke visie op kunst is er recent een nieuwe, therapeutische benadering van kunst opgekomen in de filosofie. Volgens deze visie is de belangrijkste functie van kunst dat het mensen leert leven [Alain de Botton (1969)].’

‘Kunst kan helpen herinneren, troosten, hoop geven, in balans brengen, zelfinzicht geven, helpen ontwikkelen en zaken doen waarderen die te veel voor lief worden genomen.’

‘Hij [de Botton] pleit ervoor dat men vertelt wat dit kunstwerk voor jouw leven zou kunnen betekenen. We moeten volgens hem niet bang zijn om kunst als iets instrumenteels te zien. Richt je blik tijdens een kunstervaring naar binnen en onderzoek wat die ontmoeting met het werk jou over jezelf verteld.’

‘De Botton meent dat kunst dan je leven echt zal verrijken.’

‘Een museumbezoek opent de ogen voor de schoonheid van het alledaagse.’

‘Wat betekent deze therapeutische visie van De Botton concreet voor de benadering van kunst? Zoals hij het uitlegt zou de vraag aan een kunstwerk moeten zijn wat het je leren heeft. Om dit specifiek te maken zou je van de zeven functies die hij onderscheidt vragen kunnen maken die je jezelf stelt tijdens het ervaren van kunst. Een van die zeven functies is herinnering. Je kunst je bijvoorbeeld bij het luisteren naar muziek afvragen welke herinneringen een bepaald nummer bij je oproept.’

‘Een andere functie die De Botton aan kunst toeschrijft is zelfinzicht. Zo kun je je tijdens het kijken van een film of serie afvragen met welk personage jij je identificeert. Wat zegt die identificatie over jezelf? Of waarom wil je meer dit personage lijken?’

‘Een derde functie die De Botton onderscheidt is dat kunst je in contact kan brengen met verwaarloosde kanten van jezelf. Volgens hem kan de voorliefde voor strakke en minimalistische architectuur voortkomen uit een chaotische en druk leven.’

‘Het belangrijkste wat kunst volgens De Botton doet is datgene wat je allang wist weer tot leven roepen. ‘De meeste kunstwerken presenteren ons geen radicaal nieuwe en onverwachte ideeën: in plaats daarvan blazen ze leven in waarheden die cliché waren geworden.’

‘Anderzijds is de kracht van Heideggers benadering dat het de intrinsieke waarde van kunst benadrukt. Je doet nauwelijks recht aan een kunstwerk als je er meteen therapeutische vragen over gaat stellen. Sta eerste open voor wat er gebeurt wanneer je in aanraking komt met een kunstwerk, zou Heidegger zeggen.’

‘Het zijn twee totaal verschillende benaderingen van kunst: de een is universeel-mystiek en de ander is individueel-therapeutisch. Volgens Heidegger trekt kunst je buiten jezelf, naar een andere wereld, volgend De Botton leidt kunst je blik naar binnen. De een beschrijft wat er gebeurt als we met kunst in aanraking komen, de ander schrijft voor dat we aan kunst moeten vragen wat we ervan kunnen leren. Volgens de een laat kunst je iets nieuws zien, volgens de ander leert kunst je wat je al lang weet, maar vergeten bent.’

‘Het zijn twee totaal verschillende benaderingen van kunst: de een is universeel-mystiek en de ander is individueel-therapeutisch. Volgens Heidegger trekt kunst je buiten jezelf, naar een andere wereld, volgend De Botton leidt kunst je blik naar binnen. De een beschrijft wat er gebeurt als we met kunst in aanraking komen, de ander schrijft voor dat we aan kunst moeten vragen wat we ervan kunnen leren. Volgens de een laat kunst je iets nieuws zien, volgens de ander leert kunst je wat je al lang weet, maar vergeten bent.’