De ontwikkeling van digitale technologie en ‘nieuwe media’ heeft geleid tot nieuwe culturele praktijken, zowel binnen de kunsten als daarbuiten. De relatie tussen ‘digitale media’ en de ‘kunsten’ gaat evenwel een stuk verder dan een aantal nieuwe uitingen van ‘mediakunst’. Terecht wordt er gesproken van een ‘nieuwe mediacultuur’ die veel meer behelst dan uitsluitend sectoren van kunst en culturele productie.

Het is deze nieuwe constellatie die uitgangspunt moet zijn in de ontwikkeling van een kunst- en cultuurbeleid rondom de digitale media.

Pas wanneer we accepteren dat de digitale media/kunsten moeten plaatsen in de context van de heersende technologische cultuur, kan de maatschappelijke betekenis van nieuwe kunstvormen en culturele praktijken zichtbaar worden gemaakt. Bovendien is het juist deze bredere context die leidt tot nieuwe betekenissen van ‘kunst’ en van ‘kunstbeleid’ — in relatie tot de digitale media. En ook de relevante betekenis en afbakening van ‘cultuurbeleid’ is daarmee aan de orde.

Het culturele debat over de zogenaamde nieuwe media wordt vaak in te enge termen gevoerd. Ten eerste wordt de discussie gedomineerd door de technische mogelijkheden van de media technologieën. Ten tweede worden de nieuwe technologieën louter als instrument gezien. En ten derde worden ze te veel beschouwd vanuit de praktijk van kunstproductie en niet in het licht van hun bredere culturele implicaties.

Deze notitie is een poging om de relatie tussen digitale media en de kunsten te positioneren in een culturele perspectief dat zowel oog heeft voor de ontwikkeling van nieuwe kunstvormen- en praktijken (en daarmee het kunstbeleid) als voor de bredere culturele en maatschappelijke ontwikkelingen die de digitale (media)-technologie met zich meebrengt.

Om de nieuwe kunstvormen en culturele praktijken te benomen wordt hier gekozen voor de term ‘digitale media/kunsten’. De schuine streep symboliseert de nieuwe vormen en verbindingen tussen de ‘media’ en de ‘kunsten’.

Veel van de beschouwingen over de relatie tussen nieuwe media en kunst nemen de technologische ontwikkelingen als uitgangspunt. Ze projecteren de mogelijkheden die door computer- en mediatechnieken worden aangereikt voor de kunstpraktijk. Cultuurpolitieke vragen rond de digitale media worden zo gereduceerd tot het beschrijven van de gevolgen van de technologie op de culturele sector.

Dit alles betekent dat we de ‘mediakunsten’ (alsof het proces van technologische innovatie dat daarin een rol speelt) vanuit een breed maatschappelijk-cultureel perspectief moeten benaderen, willen we de betekenis ervan op waarde kunnen schatten.

Dit is des te noodzakelijker omdat — met name rondom de digitale media — het maatschappelijk begrip van ‘cultuur’ en ‘kunst’ zelf aan verandering onderhevig is.

De culturele betekenis van de digitale media ligt vooral in de wisselwerkingen en nieuwe verbindingen tussen technologische veranderingen en culturele praktijken en communicatievormen.

Rond de digitale media geldt meer dan waar ook, dat er een grote mate van verwevenheid is tussen technologische en culturele ontwikkelingen. Sterker nog: er is sprake van een ‘technologische cultuur’. Dat vormt de relevante context voor de relatie tussen de digitale media en de culturele sector.

Het idee van technologische cultuur’ (zoals ik dat eind jaren tachtig heb geïntroduceerd) is tweedelig. Technologie is ons milieu. We zijn omgeven door technologische producten en hulpmiddelen, die het leven en onze levensstijl in steeds sterkere mate bepalen. In dit opzicht leven we vandaag de dag in een technologische cultuur. Ten tweede, technologische ontwikkeling is de dominante factor achter de normen, waarden, percepties en aspiraties die ons denken, ons handelen en onze maatschappelijke relaties bepalen. In deze antropologische zin kunnen we stellen dat de westerse cultuur een technologische cultuur is geworden.

In de moderne maatschappij is de verwevenheid tussen ‘technologie’ en ‘cultuur’ zo groot dat vrijwel iedere technologische verandering ‘automatisch’ ook een culturele verandering inhoudt. Tegelijkertijd is er bijna geen domein te bedenken in de cultuur (in de antropologische zin van het woord) dat immuun is voor technologische ontwikkelingen. In onze moderne technologische cultuur zijn wij als het ware omsingeld door technologie.

Met andere woorden: technologie en cultuur zijn niet meer te scheiden. Aan het einde van de twintigste eeuw is technologie de dominante denkstijl geworden in onze cultuur. Technologie is in ons denken en handelen geïntegreerd, het is een ‘natuurlijk’ onderdeel geworden van ons (westers) cultuurpatroon.

Technologische ontwikkelingen en culturele ontwikkelingen lopen steeds meer in elkaar over. Dat is de realiteit van de technologische cultuur. De bredere assimilatie van computers in vrijwel alle domeinen van ons persoonlijke en maatschappelijke leven is daar een ultiem voorbeeld van.

In een tijdperk waarin technologische vooruitgang een vormgevende factor van ons leven is geworden, kan technologie niet langer louter als instrument worden beschouwd — in haar economische en maatschappelijke toepassing net zomin als in de kunstensector.

Eén van de gevolgen van de technologische cultuur is de traditionele scheidslijnen steeds meer vervagen.

Kenmerkend voor de digitale mediacultuur is dat er nieuwe, hybride mengvormen ontstaan. Het reële en het virtuele lopen door elkaar, het lokale mengt zich met het mondiale, het kunstmatige is steeds moeilijker te onderscheiden van het natuurlijke.

Gegevens deze ontwikkelingen, mogen we het domein van ‘digitale media/kunsten’ vooral niet te scherp afbakken.

Om de culturele rol van digitale media te kunnen positioneren, is het van belang om binnen de optiek van de technologische cultuur de contouren aan te geven van de zogenoemde ‘informatiesamenleving’.

Er is de afgelopen decennia een nieuwe arena ontstaan, als gevolg van onder andere globalisering en nieuwe technologische ontwikkelingen rondom informatie, communicatie en de media.

De meest ambitieuze poging om de nieuwe arena van het informatietijdperk in kaart te brengen is het werk van de Catalaanse socioloog Manuel Castells.

In zijn toonaangevende trilogie over het informatietijdperk, The Information Age – Economy, society, culture (1996; 1997; 1998), geeft Castells aan hoe we aan het einde van de twintigste een historische transformatie doormaken, ingegeven door de ‘integratie van de verschillende vormen van communicatie in een interactief netwerk’. Centraal in Castells analyse staat de opkomst van de ‘netwerksamenleving’.

Volgens Castells hebben de nieuwe mogelijkheden van informatie- en mediatechnologie, samen met de economische globalisering een nieuwe mondiale samenleving gecreëerd, gebaseerd op netwerken en nieuwe connecties tussen mensen en organisaties.

In het digitale informatietijdperk dient de transformatie naar de netwerkmaatschappij zich op en tussen alle fronten tegelijk aan, zo toont Castells. De economische verschuift naar een kenniseconomie; de samenleving, die aan sociale cohesie verliest, wordt tegelijk gekenmerkt door groeiende mobiliteit; een culturele context wordt steeds meer via de media vormgegeven en gecommuniceerd; en in het persoonlijke leven van mensen worden relaties en sociale ervaringen steeds sterker beïnvloed door mondiale ontwikkelingen in communicatie.

In de huidige netwerkmaatschappij zijn de technologische en sociale netwerken volgens Castells wat fabrieken waren voor de industriële revolutie.

Op het culturele vlak ontstaat er in de netwerkmaatschappij, zo stelt Castells, een meta-vorm, ‘een meta-taal, die door de eerste keer in de geschiedenis de tekstuele, orale en audiovisuele communicatievormen van intermenselijke communicatie integreert in één en hetzelfde systeem.

Deze mondiale trend brengt Castells in eerste instantie in verband met een reeks wereldwijde ontwikkelingen die de afgelopen twee decennia hebben plaatsgevonden — van het simultaan drukken van dagbladen op verschillende plaatsen in de wereld, de explosie in videogebruik en videoclips, tot aan Cd-roms, het internet, de explosieve groei van PC-gebruik en het World Wide Web. Zijn conclusie: ‘de opkomst van een nieuw elektronisch communicatiesysteem — gekenmerkt door een mondiaal bereik, die integratie van alle communicatiemiddelen en de mogelijkheden voor interactiviteit — zal onze cultuur eens en voor altijd veranderen.

In deze nieuwe arena van de netwerkmaatschappij signaleert Castells de opkomst van wat hij noemt de ‘culture of real virtuality’. De culturele gevolgen van deze ontwikkelingen liggen vooral in de steeds meer door media beheerste werkelijkheid: ‘Het belangrijkste kenmerk is dat de meeste vormen van culturele expressie, in al hun diversiteit, binnen het domein van de multimedia worden gebracht.

Zo wordt een nieuwe symbolische omgeving gecreëerd. Het maakt virtualiteit tot onze realiteit.

Wat begint als een lokaal, plaatsgebonden cultureel fenomeen, stelt Castells, ‘wordt zo losgemaakt van de ervaringswereld waar het is ontstaan en verwordt tot “real virtuality”, de cultuur van de rest van de wereld. De werkelijkheid is dus niet alleen virtualiteit, maar het is een realiteit die is ontstaan en bewerkt door de virtualiteit van het elektronische mediasysteem.

Volgens hem is de virtualiteit van de digitale mediacultuur niet minder echt, met dien verstande dat ze verwijst naar ervaringen die ons door of via de media bereiken. ‘Televisie is onze realiteit,’ volgens Castells, ‘niet onze verbeelding’.

Castells stelling dat de media-realiteit onze werkelijkheid volledig zal gaan beheersen, wordt waarschijnlijk niet door iedereen omarmd. Maar het geeft ons een conceptueel kader dat duidelijk maakt dat er in de moderne wereld sprake is van een maatschappelijke transitie in onze omgang met informatie en communicatie, in onze ervaringen en in onze percepties van de wereld. Het maakt ons erop attent, dat er een nieuwe culturele arena aan het ontstaan is.

De convergentie van media maakt nieuwe, hybride, cultuurvormen mogelijk. Oude en nieuwe media kunnen allemaal worden omgezet en vermengd in het digitale domein, waardoor steeds weer nieuwe media en nieuwe inhouden worden gecreëerd.

De mediatheoreticus Lev Manovich heeft het de taal van ‘cultural interfaces’ genoemd — hij signaleert de prille ontwikkeling van ‘een nieuwe culturele code, een die minstent zo belangrijk is als het gedrukte woord en de film.

De digitale media/kunsten begeven zich precies op dit terrein, een nieuw tussengebied, waarop oude en nieuwe media, gevestigde en experimentele expressievormen, zender en ontvanger, informatieproducent en informatiegebruiker, inhoud en vorm opnieuw worden gedefinieerd en gepositioneerd. Er ontstaan nieuwe vormen en praktijken die niet meer passen in de conventionele kaders van kunst en cultuur.

De ontwikkeling in informatietechnologie en de verschuiving naar een netwerkmaatschappij heeft nieuwe mogelijkheden gecreëerd voor digitale media. Tegelijkertijd vormen de digitale media een belangrijke factor bij het vormgeven van de veranderingen binnen de netwerksamenleving Dit uit zich in een breed scala van praktijken rondom digitale media, hetzij in de culturele sector — muziek, film, de omroep, de schrijvende pers, uitgeverijen, design — dan wel in sectoren als onderwijs en nieuwe producten en diensten in het bedrijfsleven. Daarbij creëren digitale media niet alleen nieuwe dwarsverbanden en mengvormen tussen de verschillende sectoren, ze geven tevens nieuwe betekenissen aan de conventionele domeinen van cultuur en maatschappij.

De netwerkmaatschappij, zoals hiervoor geschetst, heeft belangrijke implicaties voor onze benadering van cultuur en daarmee van het cultuurbeleid. Er zijn verschuivende grenzen en veranderende contexten als gevolg van de digitale media.

En in de technologische cultuur gaat het erom om te kiezen hoe we die ‘digitale mediacultuur’ willen vormgeven. Het is dus van belang om niet gevangen te raken in een technologische-deterministisch cultuurbeleid. Juist op dit punt is het zaak enige reflexiviteit in het beleidsdenken in te bouwen en ons af te vragen welke rol we in de cultuur aan de technologische media willen toekennen.

Het is niet te verwachten dat traditionele cultuurpolitieke vragen, bijvoorbeeld over de maatschappelijke functie van cultuur of de autonomie van de kunst er niet meer zullen zijn in een technologische cultuur. Ze zullen waarschijnlijk wel van vorm veranderen. Daarnaast zullen zich ook nieuwe vragen opdringen als gevolg van de opkomst van de digitale mediacultuur.

De opkomst van een nieuwe ‘culturele arena’ als gevolg van de dynamiek van de technologische cultuur en de netwerksamenleving dwingt ons ertoe om een andere notie van ‘cultuur’ te hanteren dan in het ‘cultuurbeleid’ doorgaans het geval is’.

De kernvraag in het kunst- en cultuurbeleid draait om de gewenste rol van cultuur en kunst in de maatschappij. Bepalend is daarbij welke betekenis wordt gegeven aan ‘cultuur’ en ‘maatschappij’; en vanuit welk perspectief de overheid deze vraag wenst te benaderen.

De huidige ontwikkelingen ten aanzien van de netwerksamenleving dwingen ons to een brede benadering van cultuurpolitiek. Zoals Paul Kuypers het scherp heeft geformuleerd: ‘cultuurbeleid is altijd ook sociaal beleid.’ ‘Cultuur,’ zo stelt hij, ‘maakt deel uit van een samenleving, met een eigen sociale en economische configuratie. Een overheid, die zich bekommert om de cultuur, doet dat steeds vanuit een beeld van die samenleving en van de rol die cultuur in die samenleving kan vervullen.’

In het tijdperk dat de dynamiek van de technologische cultuur en van de netwerksamenleving zulke vormgevende krachten zijn, ligt het voor de hand dat we het cultuurbeleid in die context plaatsen. Het is vanuit dat perspectief dat we oude en nieuwe vragen over kunst- en cultuurbeleid en digitale media tegen het licht houden.

Digitale media hebben niet alleen onze wereld veranderd, maar ook onze percepties van die wereld.

De nieuwe combinatie van media en digitale technologieën doen op allerlei fronten nieuwe vormen ontstaan: hybride vormen.

Onder de noemer ‘melting media’ spreekt Femke Wolting (in het Exploding Cinema programma van het Rotterdam Filmfestival) over ‘hybride vormen van kunst, media en cultuur die ontstaan op het snijvlak van traditionele media en de digitale wereld.’ Het culturele belang van hybride vormen ligt in hun ‘vermogen om (digitale) informatie, in elke vorm te produceren en te distribueren (in een game, een film, een cd-rom, op internet) en bestaande vormen van kunst, media en amusement fundamenteel te veranderen.

De opkomst van hydride media leidt niet alleen tot nieuwe communicatie- en expressievormen, ze toont zich tevens in de nieuwe samenwerkingsverbanden tussen verschillende disciplines. Het proces van culturele convergentie leidt tot nieuwe dwarsverbanden tussen beeldende kunst, muziek, architectuur, industriële en grafische vormgeving, mode, televisie, radio, maar bijvoorbeeld ook computergames, softwareontwikkeling, online-onderwijs, reclame, bibliotheken enzovoort.

Deze nieuwe vormen – van expressie, van communicatie, van media, van samenwerking, van interactie – overstijgen de gevestigde kaders. Ze openen nieuwe mogelijkheden en vormen de basis voor nieuwe culturele gemeenschappen.

Daarbij creëren de digitale media een ‘multipliereffect’ – als een bron voor steeds nieuwe vormexperimenten, mogelijkheden, inhouden, verbindingen en publieken. Digitale media/kunsten zijn daarbij getekend door een grote mate van pluriformiteit. Ten eerste in de verscheidenheid aan plekken waar ze (kunnen) worden ontwikkeld. En ten tweede, ten aanzien van de verschillende ‘spelers’ – makers zowel als consumenten – die erbij betrokken (kunnen) zijn.

De kracht van de digitale media is dat er een gezamenlijke kern van vaardigheden en instrumenten is die kruisbestuivingen en verbindingen tussen deze diverse contexten bevordert. Binnen dit brede speelveld leidt de diversiteit aan potentiële ‘spelers’ tot een grote mate van pluriformiteit in uitingen en uitkomsten.

Een recent Brits rapport van de Digitale Media Alliance onderstreept het belang ervan voor culturele diversiteit en pluriformiteit: ‘omdat de digitale media veelal buiten de grenzen van traditionele artistieke vormen liggen, is het aantrekkelijk gebleken voor diegenen die daarvan werden buitengesloten. In het bijzondere jongeren hebben een mate van vanzelfsprekendheid, affiniteit en succes in de digitale media gevonden: ze vinden er een vrije ruimte waarbinnen creativiteit kan worden verkend en dingen kunnen worden gerealiseerd zonder vooringenomen en gevestigde criteria van wat goed of slecht is. De digitale media kunnen de sociale diversiteit en een grotere toegankelijkheid van de kunsten bevorderen’.

Tegelijkertijd verschuift de betekenis van distributiekanalen, omdat het interactieve karakter van digitale media voorbij het eenrichtingsmodel van ‘producent’ en ‘consument’ gaat. Sterker nog, als we denken aan het gebruikt van het Internet is de auteur of maker in feite zelf tevens distributeur van zijn of haar producten.

Gegeven het brede bereik van digitale media zal de overheid ook buiten de traditionele kunstinstellingen een rol moeten spelen om de pluriformiteit aan uitingen en produceten te stimuleren.

Pluriformiteit is een waardig beleidsdoel dat goed lijkt samen te gaan met het pluriforme karakter van de digitale media. Een doel echter dat alleen betekenis heeft als het niet vanuit een eenduidig beeld van kunst en met eenduidig criteria voor artistieke kwaliteit wordt vormgegeven.

Maar tegelijkertijd komt als gevolg van diezelfde pluriforme dynamiek het idee van deskundigheid ter discussie te staan. In een genre waar steeds meer mensen toegang krijgen tot het artistieke productieproces en de grenzen van haar bereik continu in beweging zijn, zal het steeds problematischer worden om vanuit ‘het veld’ tot werkbare kwaliteitsoordelen te komen.

In een technologische cultuur nemen de digitale media een bijzondere positie in: het is het genre par excellence dat op het snijvlak van kunst en technologie opereert. Waar andere sectoren in de kunst en culture technologische innovatie veelal instrumenteel benaderen, ligt de vernieuwing bij digitale media/kunsten juist in het samenbrengen van artistieke en technologische kwaliteiten.

De kracht van de digitale media is dat ze vanuit die centrale positie als aanjager kunnen fungeren van culturele en artistieke vernieuwingen die veel verder reiken dan het eigen domein. Met andere woorden: digitale media/kunsten fungeren als bron voor culturele innovatie.

De rol van digitale media in het bredere veld van culturele sectoren en kunstpraktijken ligt zeker niet alleen in het bevorderen van nieuwe technologieën. Ze dagen uit tot een andere manier van werken en een andere manier van kijken. Ze bieden nieuwe mogelijkheden van expressie en (interactieve) communicatie die van invloed kunnen zijn op zwoel vorm als inhoud van veel culturele en kunstdisciplines.

Daarnaast – denk aan beeldmanipulatie in de fotografie of toepassingen van ‘virtual reality’ – hebben de digitale media in de kunsten (en daarbuiten) de relatie tussen de werkelijkheid en haar (re)presentatie ter discussie gesteld. Of het nu gaat om nieuwe praktijken in de kunsten of het verschuiven van onze percepties, digitale media/kunsten kunnen juist ook buiten hun directe werkgebied een belangrijke innovatieve rol spelen.

Het prille stadium van ontwikkeling waarin het nieuwe ‘genre’ van digitale media zich momenteel bevindt betekent dat we geen scherp geformuleerd antwoord kunnen verwachten op de vraag welke waarde het voor kunst en cultuur heeft. Maar juist om de mogelijke betekenissen van dit genre te kunnen verkennen, zal er eerst ruimte moeten worden gemaakt voor de nieuwe ontwikkelingen.

Er zijn substantiële ontwikkelingen gaande in en rondom de digitale media, die de praktijk en de ervaring van kunst en cultuur fundamenteel kunnen veranderen. Hoewel we nog midden in de fase van onderzoek en ontwikkeling zitten, is duidelijk geworden wat er op allerlei fronten wordt gezocht naar een nieuw idioom, nieuwe (beeld)talen, nieuwe vormen die eigen zijn aan de digitale media. Tegelijkertijd worden nieuwe contexten gecreëerd, nieuwe publieken verkend, nieuwe praktijken uitgetest.

In dit proces worden, naast artistieke productie, belangrijke vragen gesteld, bijvoorbeeld over de relatie tussen inhoud en vorm en onze verhouding met het beeld in een technologische cultuur.

Terecht is vanuit de culturele sector gewezen op het belang van laboratoria waar deze en soortgelijke vragen rondom digitale media/kunsten onderzocht kunnen worden. De media-theoreticus Andreas Broeckmann heeft het woord ‘speelruimte’ naar voren geschoven als adagium voor het faciliteren van dergelijke plekken vanuit het kunst- en cultuurbeleid.

De notie van speelruimtes is ook daarom relevant omdat het bij de digitale media/kunsten momenteel deels gaat om een vorm van ‘zelfonderzoek’ – het verkennen van mogelijkheden en grenzen die de identiteit (en daarmee potentieel het bestaansrecht) van dit genre zelf ter discussie stelt.

De laboratoria van digitale media/kunst zullen dan ook researchplekken moeten zijn waar niet alleen wordt geëxperimenteerd met nieuwe mediavormen maar tevens de rol en positie van digitale mediatechnologie en mediakunsten in de hedendaagse cultuur kritisch wordt onderzocht.

Het publiek is een omstreden begrip in de digitale mediacultuur. Als we sommige commentaren van ‘cyberspace’ en kunst mogen geloven, hebben internet en interactiviteit het publiek overbodig gemaakt, want iedereen staat als het ware op het podium. Op het internet is het publiek overal en nergens. Overal, omdat de productie of consumptie niet meer plaatsgebonden is, dat wil zeggen op iedere willekeurige locatie kan plaatsvinden (en simultaan bovendien). En nergens, omdat de scheidslijnen tussen auteurs en lezers, zenders en ontvanger, makers en gebruikers zover zijn vervaagd dat het idee van een publiek zijn betekenis heeft verloren.

Hoe ‘vloeibaar’ het begrip publiek in een tijdperk van vervagende grenzen en veranderende contexten ook mag zijn, veel van de culturele en artistieke ontwikkelingen rond digitale media vragen om een vorm van publieke zichtbaarheid. Zeker als ze met publieke middelen worden ondersteund.

Het begrip publieke arena kan tevens de ingang vormen voor een beleidsrelevante discussie over de publieke toegankelijkheid van digitale media in de kunst- en culturele sector en daarbuiten. Bij het debat over de culturele betekenis van het mondiale media-netwerk wordt gesproken van het ‘publiek domein’, waarmee een ‘publieke ruimte in een digitale mediaomgeving’ wordt bedoeld. Het is een belangrijke cultuurpolitieke vraag wie daar toegang toe krijgt en onder welke condities dat gebeurt. Het is vanuit dit perspectief dat — ook in internationaal verband — terecht wordt gewezen op de verantwoordelijkheid van de overheid bij het versterken van de positie van de burger bij zijn sociale en culturele ontwikkelingen het publieke domein dan de nieuwe mediacultuur.

Het idee van een publieke arena rond de digitale media kan ook op een andere wijze worden opgevat, die van het collectieve, zowel in de zin van gezamenlijke ervaringen als een publieke gemeenschap. Zo vormt het een ingang voor een debat over de cultuursociologische rol van digitale media in de netwerksamenleving (à la Castells). In de discussie over cyberspace wordt vaak verwezen naar de opkomst van een nieuwe ‘virtuele gemeenschap’. De ervaring van gemeenschap is altijd verbonden geweest met de taal van plaats, van locatie, van fysieke ruimte, dus wellicht moeten we voorzichtig zijn om bij interactieve communicatie, in het bijzondere via het internet, van een nieuwe gemeenschap te spreken.

Dat er nieuwe ervaringen worden gecreëerd die onze werkelijkheid daadwerkelijk (mede)bepalen mag duidelijk zijn. Een cultuurbeleid zal met name op dit punt stelling moeten nemen ten aanzien van de culturele werkelijkheden die worden gecreëerd door deze ontwikkelingen. Het onderstreept opnieuw dat het genre van digitale media/kunsten, niet los gezien kan worden van vragen over de visuele beeldcultuur, de rol van massamedia, de relatie tussen culturele media en entertainment, enzovoort.

Het eerdergenoemde Britse rapport van de Digitale Media Alliance signaleert hoe de ’creative industries’ een steeds belangrijkere rol spelen in de ‘digitale economie’. Ook in de Nederlandse context van digitale media wordt de cultuursector een centrale rol toegeschreven als ‘drijfveer achter innovatie’

De maatschappelijke discussies over onderwerpen als ‘onthaasting’, nieuwe ‘virtuele’ gemeenschappen en de dominantie van de visuele cultuur, herinneren ons eraan dat ontwikkelingen in mediatechnologie gevolgen hebben voor het gedrag van mensen, hoe ze de wereld ervaren en percipiëren, voor hun onderlinge communicatie, voor hun opvattingen, nomen en waarden.

Door de ontwikkelingen rond digitale media en kunst te verbinden met vragen over een maatschappelijke notie van innovatie, wordt expliciet gemaakt dat het hier haat om cultuurpolitieke kwesties.

Om het nog eens in mijn termen samen te vatten, zal het kunst- en cultuurbeleid rondom de digitale media vormgegeven moeten worden vanuit een cultuurpolitieke positie ten aanzien van de gewenste richting van de techno-culturele ontwikkelingen.

Opmerkelijk is echter dat noch in het maatschappelijk debat over de cultuur, en wellicht nog minder in het overheidsdenken vanuit het cultuurbeleid, werkelijk inhoudelijke verbindingen worden gelegd tussen de culturele ontwikkelingen en deze maatschappelijke kwesties. En dat is in een technologische cultuur precies wat het conceptuele uitgangspunt zou moeten zijn van een cultuurpolitiek.

Onderwijs is een belangrijk terrein waar digitale media vanuit de kunst- en culturele een bijdrage aan vernieuwing kunnen leveren. De huidige initiatieven ten aanzien van de toepassing van mediatechnologie in het onderwijs zijn echter nog te veel instrumenteel van aard. Technologie wordt hier vooral als middel gezien — ‘hoe meer computers op school hoe beter’ — zonder dat er structurele aandacht is voor de implicaties als ‘vormgever van de cultuur’.

Zo keren we weer terug bij de technologische cultuur als bepalende context voor de ontwikkeling van digitale media en de uitgangspunten voor een cultuur- en kunstbeleid. Het argument is daarbij niet om het kunstbeleid ondergeschikt te maken aan het maatschappelijk nut, of om cultuurbeleid te vervangen door sociaal beleid. Maar wel om wederom te onderstrepen wat de leidraad van deze notitie is: dat de culturele betekenis van digitale media/kunsten vanuit een dergelijke vrede maatschappelijke optiek benaderd moet worden.

Als conceptueel uitgangspunt zal het zich minder moeten fixeren op de kunstpraktijk en de interne logica van mediakunsten — zonder daarbij overigens het belang van het bevorderen van kwaliteit en van nieuwe ‘kunstvormen’ in dit genre te willen ontkennen.’